گلچینی از تفسیر باب البیان امام صادق ص بقلم حضرت راز شیرازی1

تفسیرباب البیان ، گلچینی از شرح تفصیلی بقلم حضرت راز قدس الله (حدود دویست واندی سال بیش این کتاب را تفسیر تمودند )،

بدان که منظوراز باب البیان باب هدایت است وهدایت بمعنی ارائه طریق است چون در این باب منظور امام صادق ص آشکار ساختن راه وطریق بسوی حق جل وعلی است.وشناسایی راه بسوی خداوند مقدم است بر تمام علوم وعبادات واخلاق وعقاید کامله (شهادت امام علی النقی در زیارت جامعه کبیر 40 صفت بیان فرمودند در توحید و تبوت وامامت). بدانکه راه بسوی خداوند نه مسافت ظاهری جسمانی است زیرا یکصدوبست وچهار هزار نبی ورسول راه خداوند رفته اند ویک پی پا از قدم ایشان ظاهر نیست این راه طریق باطنی در انسان است وراه سماوی است بدون دلیل(امام) محال است وانسان بدون راهنما یا رهبر طی راه الهی مقدور نیست ورهزنان باطنی که نفس وابلیس است وقطاع الطریق وجهّال ومقصرّین کلا موانع راه است .اطیعوالله واطیعوالرسول والو الامر منکم  )قران ای کسانیکه ایمان آوردیده اید خدا را اطاعت کنید و از فرستاده او و صاحبان امرتان ( که جانشینان معصوم پیامبرند ) اطاعت نمایید. سوره نساء قسمتی از آیه 59

هیچ نکشد نفس را جز ذلّ پیر    دامن آن نفس کُش را سخت گیر مثنوی

بی پیرمرو تو در خرابات        هرچند که سکندر زمانی          حافظ

ترک این مرحله بی همرهی پیر مکن      خطرات است بترس از خطر گمراهی   حافظ

 توضیح قطاع الطریق وجهّال(جمع جاهل واحمق کسانیکه میدانند کاری بد و گناه  هست ولی انجام میدهند مثلا دروغ میگویند بی نتیجه) ومقصرّین (کسانیکه باعث میشوند دیگران به گناه بیفتند)     

فرمود حضرت رسول ص متفرق شدند امت برادر من موسی ص به هفتاد ویک فرقه یکی از آنها ناجی و بقیه هالک ومتفرق شدند اُمت برادرمن عیسی ص به هفتاد ودو فرقه ،یکی از آنها ناجی وبقیه هالک وزود باشد متفرقه شوند اُمت من به هفتاد سه فرقه ،یکی از آنها ناجی و بقیه هالک وآن فرقه کسانی هستند که قران را باعترت یعنی ائمه معصومین ص که هادی ورهبر ورهنما میباشند حرکت میکنند. بدانید که مُستَنَد تمام فرقه اسلامی قران است واز قران بغلط فهمیدند وغلط عمل نمودند پس احتیاج به رهبر در دین مبین اسلام بی نهایت است واین یک فرقه ناجیه که شیعیان اثنی عشریه میباشند در تشخیص وتعیین راه الهی به چهار فرقه شدند گر چه همۀ آنها اهل نجات هستند ولی در کمال مانند عرفا نیستند

 فرقه اول علماء قشریه اند که طریق سلوک الی الله را فقط عبادت بدنیّه محض میدانند وعلوم ظاهر شریعت که اوامر ونواهی است میدانند ودلیلشان این آیه است (ما خلقتُ الجِن والاِنس الا لِیَعبدِون) قران معنی ،جن وانس را نیافریدم مگر برای آنکه مرا پرستش کنند سوره زاریات آیه 56

دوم علماء اخلاق اند که علاوه بر اوامر ونواهی عبادات بدنیه طریق سلوک الهی رادر تهذیب اخلاق نفسانّیه محض میدانند

 جنگ هفتاد ودوملت  همه را عذر بنه      چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند.

 ودلیلشان این آیه مبارکه(انک لَعَلی خّلُق عظیم) معنا ،تو ای رسول گرامی خّلق وخویت عظیم است سوره القلم آیه.وحدیث رسول اکرم ص که بُعث لِاُتَمّتَم مَکارم الاَخلاق همانا که من بمنظور تکمیل اخلاق برانگیخته شدی

فرقه سوم حکماء این اُمت هستند که جمع بین شریعت وفلسفه کرده اند وطریق ِسلوک الی الله را بعد از عبادات بدنیه واخلاق حسنه نفسیه،علوم عقول برهانیّه محض میدانندعبادت اخلاق  برهان ودلیل بر اینکه میگویند(المتّبع هُوَالبُرهان) معنا تنها دلیل وبرهان عقلی شایسته پیرویست.ودلیل ایشان این آیه است  که(وما یذکرو الا اولوالالباب )

فرقه چهارم عرفای اُمت که شیعیان خالص والولای محمدی ص وعلوی ص میباشند و به اقتدای اهل عصمت ص بعد از عبادات بدنیه واخلاق وبرهان ،عبادات باطنی (ذکر قلبی) مجاهدات(بمال ونفس) ریاضت(سختی ها) ومحبت پروردگار وخاصّان او ظاهرا وباطنا عمل مینمایند.که بدرجات عالیه انسانیه رسیده اند ومیگویند انسان غیر از مدارک عقل ،مدارک دیگر است که از درک آنها ومُدرکات آنها عقل عاجز است.

ورای عقل طوری دارد انسان     که می یابد به آن اسرار پنهان   گلشن راز شیخ شبستری

ومدارک آنها از قران چهاراست اول قلب انسان (یوم لاینفع مالُ ولابنون اِلا من اتی الله بقلب سلیم)معنا، روزیکه نه ثروت ونه فرزندان بکار نیاید جز دلی خالی از شرک که آدمی خدارا با چنین دل دریابد سوره شعراءآیه 87و88. وادراک قلب ،بصیرت وبینش است چنانکه میفرماید (اذا ارادَ الله بعبد خیرا فتح عینی قلبه)معنی چون خدارا بر بنده نظر مرحمتی باشد دو چشم دلش برگشاید از کتاب خصال شیخ صدوق . وادراک ،بصیرت وبینش است پس از آنکه قلب از امراض نفسانی سالم شود و سلیم گردد آثار ملکوت وبرزخ وعلامات آخرت ،اورامکشوف گردد 

زملک تا ملکوتش حجاب بردارند     هر آنکه خدمت جام جهان نما بکند.  حافظ  

واگر نعوذ بالله متابعت نفس وهوی کند وچشم دلش مختوم {مهرشده} شود در دنیا از مشاهده ملکوت وآیات  ودر آخرت هم محروم از لقاء الله موعود وسایر مکاشفات اُخرویه شود. قران(من کان فی هذه اعمی فهو فی الاخره اعمی)معنا آنکس که در این سرا از دیدار حق کور باشد در سرای دیگر نیز کور است سوره بنی اسرائیل آیه 72.(لاتعمی الابصارولکن تعمی القلوب التی فی الصدور)معنی دیدگان ظاهرشان کور نیست بلکه دیدگان دلهای ایشان که در سینه ها جای دارد کور است سوره حج آیه 46

دوم مدرک روح است (ان روح المومن لا شَدُاتصالا بروح الله من اتصال شعاع الشمس بالشمس )معنی اتصال وپیوستگی روح مومن بروح خدای از اتصال وپیوستگی شعاع خورشید بخورشید قویتر است. حدیث از امام صادق ص اصول کافی جلد 3 ص242وادراک روح مشاهده است.

سوم وچهارم آنها سرّوخفی وجود است (انه یعلمُ السرّواَخفی)معنا....چه اونهان ونهانتر را نیز آگاه است سوره طه آیه 7وادراک این مدرک ،معاینه است واین فرقه چهارم اکمل واکابردین بزرگان  اهل معرفت واهل یقین اند.لهذا امام صادق ص در این باب بیان صراط المستقیم الهی را در باطن انسان بوضعی میفرماید که به عارفان الهی است (نجوی العارفین تدور علی ثلاثه اُصول) یعنی نجات اهل عرفان به سه اصل است ترس  امید  محبت به خداوند تبارک تعالی.   

اول از اصول ثلاثه خوف است وخوف را درجات است .اول خوف از موت است پیش از توبه باعث سخط وغضب خداوند است دوم خوف از عقاب الهی در آخرت ووعیدهای شدید او. واین دو مرتبه خوف نفسانی است در دو نفس اماره ولوامه . وخوف در نفس ملهمه خوف نقصان اخلاق است که فجور نفسانی است .وخوف انقطاع الهام است که (فاَلهمها فُجورها وتقواها)سوره الشمس آیه 8

وخوف در قلب را مراتب است اول خوف در قصور ارادت الهی وعزم است دوم خوف در قصور همت است در خدمت محبوب سوم خوف زوال شوق و جد است چهارم خوف از فقدان انس است با محبوب پنحم خوف به معنی هیبت است از تجلی عظمت پروردگار.  وفرمودند خوف فرع العلم است ومادام که علم یقین بر عقوبات و وعید الهی حاصل نشود خوف وبیم در نفس پیدا نیاید.

ثانی از اصول ثلاثه مراتب رجاء(امید)است ورجاء در نفس اماره توقع نجات از نار است ومغفرت گناهان ودر نفس اماره مثوبات{پاداشها)  و وعده های الهی  ودخول در جنت است بسبب اجتهاد در طاعات وعبادات. ودر نفس ملهمه امید کرامت است . وامید بر دوام الهام ،بسبب مداومت در تقوا ودر نفس مطمعنه امید رضوان است. ورجاءدر مراتب قلب امید به دریافت فتوّت و امید به ازدیاد ذوق وشوق پروردگار وامید به دریافتن اُنس است وامید به حصول سکینه (آرامش)است وتوقع سرور ومکاشفه ومشاهده ولقاء است .

وثالث از اصول ثلاثه که در این طریقه محبت است در طریق ثالث منهج معرفت ومحبت الهی است که ثمره مکاشفات قلبیه ومشاهدات روحیه ومعاینات سرّیه، شاهراه صرلط المستقیم طریقت وحقیقت است ومعرفت ومحبت شمس مشرق حقیقت و وحدتست عنُقای مغرب شریعت  بدر سماءخلقت  نجم بروح معانی ضیاء عالم امر روحانیت است و وحدانیت الهیه  است وتجلی اول از نور وحدانیت الهیه است.  ونشانه محبت ،ولایت الله است. علامت معرفت ومحبت آنس حق جل وعلا در قلب بدون ریاضت وتزکیه ومجاهده وتصفیه بطریق شریعت محمد ص وطریقه کامله مرتضوی ص فتح قلبی وسلوک بر صراط مستقیم بدست نیاید

موانع تا نگردانی زخود دور               درون خانه دل نایدت نور

موانع چون در این عالم چهار است      طهارت کردن وی هم چهار است

نخستین پاکی از احداث وانجاس        دوم از معصیت وز شرّ وسواس

سیم  پاکی  ز اخلاق  ذمیمه              که با وی آدمی همچو بهیمه

چهارم  سرّ است  از  غیر                که اینجا منتهی میگرددت سیر

کسی را گشت حاصل این طهارت       شود بیشک سزاوار مناجات

چوذاتت پاک گردد از همه شین          نمازت گردد آنگه قره العین

  از کتاب مصباح الشریعه امام صادق ص  تفسیر بقلم حضرت راز که حضرت وحید اولیاء با مخارج خودش بازحمات  وتلاش زیاد چاپ نمودند وحضرت استاد غلامحسین پژمانیان گلچین نمودند ورایگان مانند استادانشان در دسترس دوستان که طالبند قراردادن  التماس دعا برای این عزیزان  درجاتشان عالی .   ادامه دارد